werken zonder loon
werken zonder loon
Steeds vaker eist de overheid van mensen met een uitkering dat ze ‘werkervaring’ op moeten doen of in ruil voor hun uitkering een tegenprestatie moeten leveren. Uitkeringsgerechtigden moeten papier gaan prikken, voedsel inpakken of in het archief werken. Ook in onze gemeente Meierijstad, spreken vaak mensen ons aan, wat houdt dat nu in "werken zonder loon"? En hoe staat de SP hierin? Op die vragen geven wij graag antwoord.
Wat is werken zonder loon?
Steeds vaker eist deove heid van mensen met een uitkering dat ze ‘werkervaring’ op moetendoen of in ruil voor hun uitkering een tegenprestatie moeten leveren.Uitkeringsgerechtigden moeten papier gaan prikken, voedsel inpakken of in het archief werken. Werkzaamheden die voorheen gedaan werden door betaalde krachten. Soms levert dit werk de gemeente zelfs geld op. Werken zonder loon is dat mensen die in het kader van hun uitkering
werken zonder dat ze er Cao-loon voor ontvangen en zonder dat ze
pensioen opbouwen. Zij werken met behoud van hun uitkering. Werken
zonder loon leidt tot armoede. Mensen werken, maar leven op het
bestaansminimum. Daarnaast leidt werken zonder loon tot verdringing van
betaald werk. Vaste arbeidskrachten worden ontslagen en worden ingeruild
voor goedkope uitkeringsgerechtigden. Of bestaande functies en
Cao-lonen komen onder druk te staan. Werken zonder loon kan ook tot
oneerlijke concurrentie leiden omdat de ene werkgever zijn onderneming
via goedkopere arbeidskrachten kan draaien, terwijl de ander het
Cao-loon en werkgeverspremies betaalt.
Wanneer is er sprake van werken zonder loon?
Er is sprake van werken zonder loon als de werkzaamheden voorheen (deels) werden gedaan door betaalde krachten en/of de gemeente of de uitkerende
instantie geld krijgt voor de door de uitkeringsgerechtigde geleverde
werkzaamheden.
Hoe vaak komt werken zonder loon voor?
Werkenzonder loon komt steeds vaker voor. Onder de kabinetten Balkenende is wettelijk geregeld dat bijstandsgerechtigden twee jaar mogen werken met
behoud van uitkering. Het kabinet Rutte-Asscher heeft hieraan toegevoegd
dat gemeenten een tegenprestatie moeten vragen aan
bijstandsgerechtigden. Uit recente cijfers van het Centraal Bureau voor
de Statistiek blijkt dat in het laatste kwartaal van 2014 ruim 24.000
bijstandsgerechtigden in het kader van hun uitkering moesten werken. Dit
was nog voor de invoering van de strenge Participatiewet in 2015. De SP
krijgt steeds meer meldingen van mensen die moeten werken zonder loon.
De kans is daarom zeer groot dat sinds de invoering van de
Participatiewet het aantal mensen dat moet werken zonder loon flink is
gestegen.
Waar komt werken zonder loon voor?
Werken zonder loon komt in heel Nederland voor. Als gevolg van de strenge
regels die gemeenten vanuit Den Haag opgelegd hebben gekregen. Wel zijn
er grote verschillen tussen gemeenten. Gemeenten als Amsterdam en Arnhem hebben er bewust voor gekozen om de tegenprestatie niet of nauwelijks op te leggen. Een gemeente als Rotterdam is juist keihard voor mensen met een bijstandsuitkering en verplicht iedere aanvrager om eerst een week papier te gaan prikken om vervolgens mensen aan het werk te zetten
bij een sociale werkplaats of een fietsenwinkel.
Mogen mensen wel werken zonder loon?
In de Participatiewet staat dat de werkzaamheden die mensen in het kader
van hun uitkering verrichten niet mogen leiden tot verdringing van
betaalde arbeid en alleen maar ‘additioneel’ mogen zijn. Het kabinet
weet dat het in de praktijk vaak wel leidt tot verdringing, maar weigert
in te grijpen. Ook niet in concrete gevallen, wanneer gemeenten zich
aantoonbaar niet aan de wet houden. Het grote probleem is dat nergens in
de wet is vastgelegd dat gemeenten werkzaamheden op verdringing moeten
toetsen en hoe dat moet gebeuren.
Wat zijn de gevolgen van werken zonder loon?
Werken zonder loon leidt tot armoede. Een groeiende groep mensen die werkt krijgt hier geen salaris voor. Dit leidt tot meer goedkope banen waar
werkgevers geen Cao-loon en geen pensioenpremie voor hoeven te betalen.
Uitkeringsgerechtigden blijven hierdoor op het bestaansminimum, armoede
neemt toe en werknemers met een vast contract lopen een steeds groter
risico hun baan te verliezen en plaats te maken voor iemand die moet
werken zonder loon. Daarbij kan sprake zijn van oneerlijke concurrentie
tussen ondernemingen die met en zonder uitkeringsgerechtigden werken.
Welke voorbeelden zijn er?
De Haagse straatveger Harry verloor zijn baan bij de gemeente en belandde
uiteindelijk in de bijstand. Hij moet nu verplicht met bijstandsuitkering hetzelfde werk doen voor honderden euro’s per maand minder.
Een 59-jarige man die zijn hele leven had gewerkt belandde
na zijn WW in de bijstand. De gemeente vond dat hij moest leren om op
tijd op te staan en om op tijd op zijn werk te komen. Daarom moest hij
aan de slag in het archief van de rechtbank, zonder salaris. Al zijn
collega’s in het archief ontvingen maandelijks 1.700 euro en bouwden
pensioen op. Hij moest het doen met 900 euro per maand, zonder
pensioen.
In de Achterhoek werd een fabriekshal ingericht waarin
tientallen bijstandsgerechtigden met behoud van uitkering plastic
bloemen moesten vouwen. Zonder dat ze perspectief op een baan hadden. De gemeente verdiende hieraan, zoveel zelfs dat er een winst van een half
miljoen euro werd gemaakt.
In steeds meer gemeenten moeten mensen met een bijstandsuitkering werken in de sociale werkplaats. Ze verrichten hier soms samen met en soms in plaats van medewerkers van de
sociale werkvoorziening werkzaamheden. Het gaat bijvoorbeeld om
inpakwerk of groenwerkzaamheden. In veel gevallen verdienen de gemeente
of de sociale werkplaats hier aan. Ten koste van bijstandsgerechtigden
en medewerkers van de sociale werkvoorziening die steeds minder te doen
hebben.
Wat gaat de SP doen tegen werken zonder loon?
De SP vindt werken zonder loon onacceptabel en voert lokaal en landelijk acties om dit te stoppen. Daarnaast heeft de SP een initiatiefwet gepresenteerd waarin wordt geregeld dat gemeenten en UWV alle werkzaamheden die mensen met een uitkering moeten verrichten, toetsen op verdringing. Het doel is dat werken zonder loon uiteindelijk ophoudt te bestaan. Gemeenten mogen mensen immers niet meer onbeloond laten werken.
Waarom?
Werken zonder loon leidt tot armoede. Een groeiende groep mensen die werkt krijgt geen salaris. Dit leidt tot meer goedkope banen waar werkgevers
geen Cao-loon en geen pensioenpremie voor hoeven te betalen.
Uitkeringsgerechtigden blijven hierdoor op het bestaansminimum, armoede
neemt toe en werknemers met een vast contract lopen een steeds groter
risico hun baan te verliezen en plaats te moeten maken voor iemand die
moet werken zonder loon. Ook kan het leiden tot oneerlijke concurrentie.
Hoe gaat de SP verdringing tegen?
In het wetsvoorstel wordt geregeld dat gemeenten werktrajecten moeten
toetsen op verdringingseffecten. Deze criteria zijn uniform, dus overal
hetzelfde. Het betreft oneerlijke concurrentie op basis van salaris
en/of arbeidsvoorwaarden; wanneer de een zijn baan verliest ten gunste
van de ander; wanneer sprake is van verslechtering van
arbeidsvoorwaarden of arbeidsomstandigheden van de een ten gunste van de ander; wanneer verschuiving is van betaald naar (deels) onbetaald werk
en wanneer onbetaalde krachten werkzaamheden verrichten waar de
opdrachtgever dan wel belanghebbende een vergoeding voor ontvangt.
Indien een werktraject aan een of meerdere van deze criteria voldoet,
dan is er sprake van verdringing en kan er geen overeenkomst worden
gesloten onder de voorgestelde voorwaarden. De werkzaamheden worden
getoetst in het contact tussen de gemeente (of een andere
overheidsinstantie) en de organisatie die mensen met een (bijstands-)
uitkering een werktraject wil aanbieden. Dit geldt zowel voor
werktrajecten waarbij sprake is van één persoon als bij grootschalige
afspraken waarbij grote aantallen personen werkzaamheden gaan
verrichten. Indien sprake is van een aanbesteding, worden de
aanbestedingseisen getoetst aan de criteria voor verdringing.
Vraag en antwoord
1. Is het redelijk iets terug te vragen van bijstandsgerechtigden in ruil voor hun uitkering?
Nee, een verplichte tegenprestatie in ruil voor een uitkering is onzin. Uit
onderzoek blijkt dat een verplichte tegenprestatie helemaal niet werkt.
Door een tegenprestatie te vragen en mensen te laten werken zonder loon,
krijgen mensen juist minder snel een baan. Alleen al hierom is het niet
verstandig om mensen te verplichten om te werken zonder loon. Daarbij
leidt werken zonder loon tot verdringing van bestaande banen en
structurele armoede. Het is veel beter om mensen met een
bijstandsuitkering goed te begeleiden en te helpen bij het vinden van
een baan. Wanneer mensen werken, dan horen ze ook ten minste het
minimumloon te verdienen. Dit maakt mensen zelfstandiger, spaart
uitkeringen en is goed voor de koopkracht. Vrijwilligerswerk kan nuttig
en noodzakelijk zijn voor werkzoekenden maar dient vrijwillig te
blijven.
2. Gaat het opleggen van nieuwe regels in tegen de gemeentelijke vrijheid?
De wet eist van gemeenten dat ze regels opstellen om verdringing te
toetsen. Niet meer en niet minder. Dit heeft beperkte gevolgen voor de
beleidsvrijheid van gemeenten, maar zorgt ervoor dat verdringing en
werken zonder loon stopt.
3. Waarom is een toets nodig?
Door invoering van een verdringingstoets
wordt bij wet geregeld dat gemeenten regels op moeten stellen om
verdringing te voorkomen en worden de eisen voor werken in de bijstand
fors aangescherpt. Dit is een grote stap voorwaarts, nu is er immers
niks wettelijk geregeld en wijst de regering iedere verantwoordelijkheid
consequent af. In het wetsvoorstel wordt niet alleen wettelijk geregeld
dat gemeenten regels op moeten stellen voor verdringing, de Inspectie
SZW (voormalige arbeidsinspectie) mag hierop ook gaan handhaven.
Reactie toevoegen